Atatürk'ün Zorlu Bir Yolculuktan Sonra, 19 Mayıs'ta Vardığı Samsun Atmosferine Dair Detaylar
19 mayıs 1919...
günlerden pazartesi. saat 08.15. samsun, tütün iskelesi açıklarında kara bir gemi demir atıyor. öylesine yorgun, ama mağrur...
ve tütün iskelesinden ayrılan bir motör ile kurmay binbaşı mahmut ekrem bey bandırma vapuruna borda ediyor, güverteye çıkıyor ve mustafa kemal paşa'yı karşılıyor. akabinde mustafa kemal paşa ve yanındaki 18 kişiyi tütün iskelesine getiriyor.
takriben saat 09.00 sularında zafere giden yolculuk işte tam burada başlıyor. tütün iskelesi'nde...
bir ulusun kaderinin değişmesinin ilk adımlarına sahne olan bu iskelenin adı aslen tütün iskelesi değil, reji iskelesi'dir. adeta türk milleti'nin, anadolu halkı'nın kaderinin bir yansımasıdır aslında bu iskele.
reji iskelesi, adı üstünde... reji idaresine ait. fransızlar tarafından yapılmış ki samsun ve havalisindeki fakir anadolu halkı reji idaresi tarafından daha kolay sömürülsün. reji demek, reji idaresi demek osmanlı'nın çöküşü, iflası demektir.
tütün ve sigara ticareti osmanlı döneminde, devlet içinde devlet olan bir yabancı şirketin, reji idaresi'nin tekelindeydi. avrupalıların alacaklarının karşılığı olarak tütün gelirlerine el koyan reji, tahsilatlarını silahlı birimler ile gerçekleştirdi...
reji idaresi 1884 yılında tütün imtiyazını alırken, tütünün yurt içinde imalat tekelini de aldı.
bu imtiyaza dayalı olarak, o güne kadar kurulmuş olan 300'e yakın sigara imalathanesini kapattı. imalathanelerin yerine büyük sigara fabrikaları kurdu. bu fabrikalar; anadolu'da samsun, adana, izmir ve manisa'da, uzak olmasına karşın suriye ve filistin bölgeleri olan, beyrut, yafa ve halep'te de açıldı. hatta fabrika kurma hakkının olmadığı mısır'da bile sigara fabrikaları kuruldu.
samsun tütün iskelesi, ya da reji iskelesi işte bu reji idaresinin kontrolü altında olan samsun tütün fabrikası'na ait iskeleydi. osmanlı'nın iflasını sembolize eden reji idaresine ait o iskele, bir ulusun makus kaderini değiştirecek ve iflas etmiş osmanlı'nın küllerinin üzerine yeniden doğacak yeni bir devletin uyanışına sahne oluyordu işte...
lakin, iskelede göze çarpan bir detay daha vardı. bu detayı atlamak olmaz. paşa ve beraberindekiler, tütün iskelesine indiklerinde karşılarında bir müfreze vardır. iskelede bir müfreze asker ve halk karşılama için beklemektedir. ve o karşılama müfrezesindeki askerlerde ne yazık ki silah yoktur, zira silahlarına ingilizler tarafından el konulmuştur...
yine karşılama sonrası mustafa kemal paşa ve heyetinin yerleştiği otel işletmesi yabancılara ait olan mantika palas otelidir...
bu detaylar önemlidir, zira o an içinde bulunduğumuz yokluk ve hiçliğin hiç unutulmayacak bir anısıdır. mustafa kemal o anları hiç unutmamıştır.
ingiliz işgali altındaki samsun'da, osmanlı'nın iflasının sembolü olan reji idaresinin iskelesinde karaya ayak basıyorsunuz, sizi karşılayan türk askerlerinin silahları alınmış, kaldığınız otel bile yabancılara ait. ama orada sizi karşılıksız seven ve sizden umut bekleyen bir kalabalık var... her türlü yokluk ve fakirlikle yıllardır yüzleşen umut dolu bir halk...
işte o ilk an. o ilk anı kafanızda canlandırın. içinde bulunduğunuz şartları düşünün. kurtuluş savaşımızın ve zaferimizin bir mucize olduğunu anlayacaksınız... işte bugün o mucizenin ilk adımının atıldığı tam 3.5 yıl sürecek milli mücadelenin başladığı gündür.
19 mayıs atatürk'ü anma, gençlik ve spor bayramımız kutlu olsun.
yaşa mustafa kemal paşa yaşa...