1-4 temmuz 1863 tarihleri arasında cereyan etmiş, amerikan iç savaşı'nın gidişini etkileyen, robert e lee komutasındaki konfederasyon'un (güney) 70.000 kişilik kuzey virginia ordusu ile george meade komutasındaki birlik'in (kuzey) 80.000 kişilik potomac ordusu'nun pennsylvania'nın güneyinde yer alan gettysburg kasabasında karşılaştığı ve kuzeylilerin kazandığı meydan savaşıdır.

birçok açıdan sakarya savaşı'na benzer. kuzeyi istila eden, kuzey virginia ordusu, güneyin sağlayabileceği bütün kaynakları toplayıp, kuzeylilerin potomac ordusu'nu kendi saha ve seyircisi önünde mağlup etmek ve kuzey'e bağımsızlığını tanıtmak için giriştiği son bir harekettir. güneyin yenilgisi sonucunda konfederasyon'un tekrar kuzeyi istila edecek gücü ve cesareti kalmamıştır. savaşı gidişi değişmiştir.

savaşa giden süreç güneylilerin, kuzeylileri aralık 1862'de fredericksburg, virginia'da çok ağır mağlup ettikleri ve mayıs 1863'te chancellorsville, virginia'da adeta taşak geçerek yendikleri savaşlardan sonra başlamıştır. kuzeyliler bu iki yenilginin ardından geri çekilmişler fakat virginia'yı terketmemişlerdir. bu sırada güney ordusunda moraller tavan yapar. erinden komutanına herkes yenilmez olduklarını düşünmeye başlamıştır. lee ve yardımcısı james longstreet virginia'da kalıp, orduyu bir arada tutarak kuzeylilerin yeni saldırılarını savuşturmayı düşünmektedirler. ne varki durum güneyliler için pek iyi gitmemektedir. donanması olmayan güney, kuzeyin deniz ablukası altında inim inim inlemektedir. başlıca gelir kaynağı pamuğu ihraç edemediği gibi, dışarıdan parasyıla bile malzeme getirememektedir. yani elindeki kaynaklar tükenmeye başlamıştır. buna ek olarak batı'da missisippi vadisi'nde kuzeyliler hem kuzeyden hem güneyden ilerlemektedir. missisippi'nin güneyinde, nehrin denize döküldüğü yerde kurulmuş olan new orleans kuzeylilerin eline geçmiştir. kuzeyden de ulysses s grant, missisippi vadisindeki kaleleri birer birer almaktadır. son olarak grant, missisippi'nin güneyindeki kuzeylilerle arasında kalan tek güçlü kale olan vicksburg'u kuşatır. kale direnmektedir fakat güneyliler kuşatma altındaki kaleye ne malzeme ne de asker yardımı gönderebilirler. durumu değerlendiren konfederasyon yönetimi lee'ye durumu anlatır ve kuzeylileri bekleyemeyeceklerini, kuzey ordusunu yok edip böylece washington'u tehdit ederek ivedilikle bir barış yapmaları gerektiğini söyler. hiç olmazsa kuzeyi istila ederek batı'daki vicksburg kuşatmasına katılan birliklerin bir bölümünü doğu'ya çekerek, kuşatma altındaki kaleye ulaşmak için bir harekata yardımcı olması istenir.

lee istemeyerek te olsa kabul eder ve güney ordusu yola çıkar. bu sırada yara sarmakla meşgul olan kuzey ordusunun komutanı joseph hooker, abraham lincoln sürekli işine karıştığı için istifa eder. yerine george meade atanır. kendi derdi ile meşgul olan kuzey ordusuna çaktırmadan kuzeye sızan lee, shennondoah vadisinde ilerlemeye başlar. yolda kuzeylilere ait bir cephaneyi zarar görmeden ele geçirler ve ilerideki çarpışmalarda kullanılabilecek bolca malzemeye kavuşurlar. paralel olarak lee, süvari komutanı jeb stuart ve süvarisinin tamamını hem kuzeylileri izlemek hem de destek hatlarına akınlar düzenlemesi için ordunun ana gövdesinden ayırır ve batıya gönderir. kuzeyliler de sessizlikten kıllanıp süvarilerini güney ordusunun hareketlerini izlemesi için kendi ordularının ana gövdesinden ayırırlar. bu sırada kimsenin beklemediği birşey olur. her iki ordunun süvarisi kuzey ordusunun, kuzeybatısına denk gelen bir yerde karşılaşırlar. çarpışmanın galibi olmaz ama herşey değişir. kuzeyliler, kuzey ordusunun gerisinde bu kadar büyük bir gücün bulunmasından güneylilerin kuzeyi istila için harekete geçtiği gerçeğine uyanırlar. hemen pıllarını pırtlarını toplayarak kuzeye adeta koşar adım geri çekilmeye başlarlar.

kuzeyli süvariler orduya yeniden katılırlar. fakat jeb stuart komutasındaki güney süvarisi, ordunun ana gövdesinden ayrı olarak, kendi ordusuna göre doğudan ve çok daha büyük bir hızla kuzeye ilerlemeye başlar. durum şudur: doğudan güneyli süvariler, onların gerisinde bütün kuzey ordusu, batıdan da güneyli piyadeler kuzeye doğru ilerlemektedir. bu sırada lee ise olan bitenden habersizdir. stuart ne süvarilerin çarpışmasını ne de kuzey ordusunun hareketlerini, yerini lee'ye bildirmez. güneyliler hiçbir direnişle karşılaşmadan, yayılarak ilerlemeyi sürdürürler. durumdan kıllanan lee, longstreet'e ortalığı kolaçan etmesini söyler. longstreet te, kendi karargahında bulunan henry harrison adlı, aslında tiyatro oyuncusu olan izcisini kuzeylileri ve stuart'ın süvarilerini bulması için görevlendirir. üç hafta sonra geri dönen harrison kuzeylilerin, kuzeye doğru yani güney ordusuna doğru harekete geçtiklerini, yalnızca bir ya da iki günlük mesafede olduklarını, stuart ve süvarilerin de kendilerinden çok daha kuzeyde bulunduklarını haber verir. bunu öğrenen konfederasyon kurmayları önce şaşkınlıkla bir hassiktir ardından da kızgınlıkla hay amına koyim çekerler. lee yayılan orduyu bir araya getirmek ve kuzey ordusu ile karşılacamak için avantajlı bir alan araken pennsylvania'nın güney sınırına yakın gettysburg adlı küçük kasabada karar kılar. burası güney ordusuna göre biraz güney doğuda kalmakla birlikte güneylilere, kuzeylilere olduğundan daha yakın bir kasabadır. ayrıca bu küçük kasaba her yönden gelen 10 adet yolun kesişme noktasıdır. lee kuzeylileri yendikten sonra böyle bir yerde çabucak eksiklerini tamamlayıp washington üzerine hücum edebileceğini düşünerek savaşı gettysburg'da yapmaya karar verir.

kuzey ordusu ile gettysburg’da karşılaşmaya karar veren lee, generallerine bu kasabaya gelmelerini ve ordunun tamamı bir araya gelene karar çatışmaya girmemelerini emreder. bu arada kuzeylilerin öncü kuvvetleri de kasabaya yaklaşmıştır. hatta kuzeylilerin john buford komutasındaki süvarileri gettysburg çevresinde keşif bile yapmaktadır. işte bu keşifler sırasında 30 haziran günü buford, güneylilerin gettysburg’a doğru ilerlediğini, bu hızla kasabaya ve kasabanın güneyindeki tepelere kuzeyli piyadelerden daha önce vararak burayı tahkim edeceklerini, böyle olursa da kuzey’i bir yenilginin daha beklediğini fark eder. 30 haziran akşamı kendisine en yakın piyade kolordusunun komutanı john reynolds’a bir haberci ile bir mektup ulaştırır. gettysburg’un kuzeyinde savunmaya geçeceğini, reynolds’un piyadesi gelene kadar savunmaya çalışacağını, reynolds’un elini çabuk tutması gerektiğini bildirir. güneyliler, kuzeylilerin kendi hareketlerini izlediğini bilmemektedir.

1 temmuz 1863 sabahı güneyliler planladıkları gibi gettysburg’a ilerlemeyi sürdürürler. öğle yemeğini gettysburg’da yemeyi düşünmektedirler. bu sırada top sesleri yükselmeye başlar. buford, reynolds’a yazdığı gibi elindeki kuvvetle savunmaya geçmiş, güneyliler ile çarpışmaya girişmiştir. lee, kesin olarak çarpışmaya girilmemesini emrettiği için küplere biner. stuart hala ortalıkta olmadığı için atına atlayıp ne olduğuna bakmaya gider. gördüğü sahne karşısında şaşkındır. bir o kadar da merak içindedir. çarpışan kuzeyliler hangi birliğe aittir? neden yakın çevresinde başka asker yoktur? kuzey ordusunun geri kalanı nerededir? lee karşısında ne olduğunu bilemediği için bir karar veremez. kendi emrine kadar kimsenin çarpışmaya girmesini istemediğini generallerine hatırlatır. bu sırada buford’un süvarisi ufak ufak geri çekilmektedir. birlikleri artık dağılmaya yakınken kuzeyli reynolds’un güçleri savaş alanına yetişirler ve süvarilerin yerini alırlar. hem kuzeyliler hem de güneyliler gettysburg’a yaklaşmaka, savaşa katılan asker sayısı an be an artmaktadır. durumu gören lee savaşın istememesine rağmen başladığını kabul eder ve bütün generallerine kuzeylileri gördükleri yerde saldırmalarını ve takip etmelerini emreder. takviyeler savaş alanına akmasına karşın güneyliler halen daha kalabalıktır. bunun sonucunda çatışmaya girdikleri kuzeylileri şehrin güneyine püskürtürler ve kasabayı ele geçiririler. akşama doğru kuzeyliler dağınık biçimde geri çekilmektedirler. lee generallerinden robert ewell’e kasabanın hemen güneyindeki, savaş alanına hakim mezarlığın bulunduğu tepeyi mümkünse ele geçirmesini söyler. bu emir geldiği sırada tepe boş, en yakın kuzeyli birlikler ise uzaktadır. ewell savaşın gidişini etkileyen en önemli iki karardan birini vererek tepeyi işgal etmez. akşam olur. günün galibi güneydir. fakat kuzey ordusunun büyük bölümü savaş alanına intikal etmiş ve gettysburg’un güneyindeki savunmaya uygun tepelere yerleşmiştir.

2 temmuz 1863 sabahı kuzeyliler gettysburg’un güneyindeki zoka biçimindeki tepelere hakimdirler. güneyliler ise tepelerin etrafını sarmakla birlikte bir kuşatma hareketine girişmemiş durumdadırlar. lee her cephede doğrudan kuzeylilere saldırmayı düşünmektedir. yardımcısı longstreet ise, şimdiye kadar kazandıkları çarpışmaları savunmada kalarak kazandıklarını, bu arazinin bu yapıda olmadığını, tepelere karşı saldıracaklarını söyler. kuzeylileri washington’dan bu kadar uzakta yakalamışken hızlı bir hareketle kuzey ordusu ile washington arasına girip, kendilerini savunmaya daha uygun bir yerde karşılaşmanın mantıklı olduğunu anlatmaya çalışır. lee ise kuzeylileri adeta süpürdükleri bir günün ertesinde geri dönüp gitmenin ordunun morali için olmadığını artık inceldiği yerden kopması gerektiğini söyler ve kararını değiştirmez.

her cephede süren çatışmalar sonucunda güneyliler kuzey hatlarını yaramazlar. cephe güneye doğru kuzeylilerin yerleştirebilecekleri başka birlik kalmayıncaya kadar uzar. kuzeylilerin sol kanadının en ucuna maine'den edebiyat profesörü joshua chamberlain komutasındaki 20. maine piyade alayı yerleştirir. komutanın emirleri açık ve kesindir: ne olursa olsun geri çekilmeyeceksin. geri çekilirsen sol kanadımız açıkta kalır. güneyliler sol kanattan başlayarak bütün hattı süpürürler. ne yapıp yapıp tepeyi elinde tutacaksın! emirlerle, savaş alanının güneyinde kalıp, alana tamamen hakim little round top tepesine yerleştirilen chamberlain ve askerleri güneylilerin hücumu başlamadan savunma hazırlıklarına girişir. bu sırada güney ordusunun sağ kanadına komuta eden longstreet, öğleden sonra 2'ye kadar takviyelerin gelmesini bekleyip herhangi bir saldırı yapmaz. iç savaştan sonra birçok güneyli general longstreet'i kendileri ile senkronize olarak saldırı yapmadığı için savaşı kaybettiklerini, longstreet'in güneyin davasına ihanet ettiğini iddia edeceklerdir. neyse. longstreet takviyelerin yetişemeyeceğini anlayınca elindekileri salar kuzeylilerin sol kanadına. saldıran tümenin başında longstreet'in en çok güvendiği komutanı john bell hood vardır. hood, tepenin kayalık ve dik olduğunu, kayaları geçseler bile sık ormana gireceklerini, tepeyi alsalar bile çok fazla kayıp vereceklerini, taktik avantajı kullanamayacaklarını söyler. bunun yerine cepheyi kuzeylilerin sol kanadından güneye kaydırarak kuzeylilerin arkasına çıkmayı teklif eder. longstreet hood'un haklı olduğunu ve kendisine başından beri katıldığını fakat emrin lee'den geldiğini ve bu tür bir çevirme hareketine izinleri olmadığını söylerek cevap verir. hood istemeyerek te olsa saldırıya başlar. gettysburg savaşı'nın belki de en kritik çatışması başlamıştır. güneyliler adım adım tepeye doğru ilerlerler. tepeye vardıklarında onları 20. maine piyade alayı beklemektedir. maine alayı cephanesi bitene kadar bölgesini savunur ve geri çekilmez. cephane bittikten sonra chamberlain cesaret isteyen bir karar verir: geri çekilemez, geri çekilirse kanat düşer. yerinde bekleyemez, ateş edecek mermisi kalmamıştır. askerlerin süngü takmasını ve emir verdiğinde hücuma geçmelerini söyler. kendilerinden sayıca kalabalık güneylilere saldırmak açıkça deliliktir. ama ellerinde kalan tek seçenektir. yeniden tepeyi zorlayan güneyliler tepeyi tırmanmakla meşgulken tepeden süngü hücumuyla kuzeyliler akın etmektedir. gafil avlanan güneylilerin birçoğu ateş bile edemeden süngülerin hedefi olur. birçoğu da ya teslim olur ya da arkasına bakmadan kaçar. saatler süren hücumla tepeyi adım adım alabilen güneyliler, birkaç dakikada tepeyi teslim ederek geri çekilirler. gettysburg meydan savaşı'nın taktik olarak en kritik çarpışması son bulmuştur. gün boyunca cephenin farklı yerlerinde benzer sahneler yaşanır. güneyliler tepeleri almaya çok yaklaşır ama hepsinde geri püskürtülürler. çarpışma üçüncü gününe uzarken güneylilerin ve kuzeylilerin iç savaşın kaderini belirleyeceğini anladıkları çarpışma olmuştur.

carpismanin ucuncu gunune girilirken lee dusunceler icindedir. yenilmez ordusu kuzey ordusunun hatlarini yaramadigi icin hayalkirikligina ugramistir. fakat askerlerine guvenmektedir. 2. gunun sonunda kuzeylileri izleyip, hareketlerini rapor etmesini icin gonderdigi fakat haber alamadigi stuart ta orduya katilir. lee stuart'i kendisini habersiz biraktigi icin epeyce paylar. general'in guvenini kaybettigini dusunen stuart istifa etmeye kalkar fakat lee gonlunu alir. zira gelecek carpismada her adama ihtiyaci vardir. ustelik stuart ic savasin en iyi suvari komutanidir. gun icinde longstreet ile gorusen lee ne yapacagini dusunmektedir. longstreet halen bir buyuk catismayi cikarabilecekleri kadar cephaneleri oldugunu, hala kuzey ordusu ile washington arasinda hicbir sey olmadigini, hala geri cekilip guneye dogru ilerleyerek kendilerine avantaj saglayacak bir alanda kuzeylilerle carpisabileceklerini lee'ye hatirlatir. lee dusunmek icin zaman ister ve kararini sabah aciklayacagini soyler.

3 temmuz 1863 sabahi lee longstreet ile bulusur. longstreet'e elindeki birlikler ile kuzey hattinin merkezine saldirmasini soyler. kuzey ordusunun kanatlarinin cok guclu oldugunu ve iyi korunduklarini, bunu bir onceki gunku carpismada hep birlikte gorduklerini soyler. lee'nin tahminlerine gore kanatlarda bu kadar guclu olan kuzeyliler merkezde zayiflamis olmalidir. longstreet bunu once ciddiye almaz. zira kuzeylileri merkezden yarmanin imkansiz oldugunu dusunmektedir. lee'nin ciddi ve israrli oldugunu gorunce nedenlerini aciklar: bir onceki gun longstreet'in elindeki 3 tumenden 2'si kuzeylilere saldirmis ve guclerinin yarisini kaybetmislerdir. kalan askerler de yorgundurlar. general george pickett komutasindaki son tumeni savas alanina yeni intikal etmistir. longstreet guney ordusunun sag kanadini olusturmaktadir. elindekilerin tamami ile kuzeylilerin merkezine yuruyuse gecerse guneylilerde kanat manat kalmayacagini soyler. ayrica yuruyecekleri mesafe neredeyse 1 mil (1.6 kilometre) uzunlugunda acik arazidir. cephedeki butun kuzeyli topcularinin menzili icindedir. askerlerin kuzeylilerin merkezine varamadan bicilecegini anlatir. bu sirada takviyeye ihtiyac olursa birlikler birbirlerinden cok uzakta kalacaklardir. lee ikna olmaz. kendisine a.p. hill komutasindaki 2 tugay daha verecegini, boylece elinde 15.000 kisiye yakin adam olacagini, saldiridan once guney ordusundaki butun topcularin kuzeylilerin merkezini bombardimana tutacagini soyler. fredericksburg meydan savasi'nda cok iyi bir is cikartarak neredeyse zaferi tek basina kazandiran albay porter alexander'in basinda oldugu topcusunun guneylilerin elindeki butun toplar ile (yaklasik 150 top) piyade saldirisi baslamadan once merkezde buyuk bir gedik acacagini soyler. longstreet 15.000 adamin bile yetmeyecegini soyleyince lee sinirlenir. kendisi kuzeylilere hicbir zaman yenilmedigini, ellerinde kalanin bu oldugunu, evlerine bu kadar uzakken baska bir savas icin yeterli malzemelerinin olmayacagini, kuzeylilerin ise surekli olarak takviye edildiklerini, isin cozulme zamaninin geldigini soyler ve longstreet'e bu saldiriyi yapmasini emreder. gun icinde istedigi zaman baslayabilecegini fakat cok dikkatli olmasi gerektigini, butun savasin kaderinin ve amerika konfedere devletleri'nin bagimsizliginin longstreet'in planlayacagi bu saldiriya bagli oldugunu hatirlatir.

lee'nin yanindan ayrilan longstreet elindeki son tumenin komutani george pickett'a hazirlanmasini soyler. son saldiriyi o ve onun tumeni yapacaktir. tumeni bu carpismada henuz rol almamis pickett, kuzeylileri yenecek saldiriyi yapacagi icin heyecanli ve mutludur. pickett'in elindeki uc virginia tugayina (armistead, kemper, garnett) pettigrew ve trimble'in tugaylari da katilir. komutanlarini toplayan longstreet planini anlatir. saldiri guclu bir topcu bombardimani ile baslayacak 1 mile varan uzunlukta duz bir hat olusturacak piyadeler kuzeylilerin karsisinda fakat menzili disindaki bir korulukta bekleyecektir. bombardimanin ardindan harekete gececek piyade kivrilarak kuzeylilerin zayiflatmis merkezi uzerine cullanacaktir. boylece yarilan hat icine sizarak kuzeylilerin bir oraya bir buraya takviye tasimalari engellenecek, desteksiz kalan kuzeyliler sonunda ya teslim olacaklar ya da imha edileceklerdir.

kuzeylilerin tarafinda ise hersey sakindir. birgun onceki carpismalarda hatlarini korumus ve cok fazla kayip vermemislerdir. zemin kendilerin avantaj saglamaktadir. kuzey ordusunun komutani george meade kendisinden onceki komutanlarin yaptigi hatayi tekrarlayarak saldirida bulunma niyetinde degildir. zira kendi sahasinda yaptigi bu karsilasmada her gecen dakika kendisine daha fazla takviye ulastirilmaktadir. saldirma baskisinin guneyliler uzerinde oldugunu dusunerek inisiyatifi rakibine birakir.

3 temmuz 1863 gunu saat tam 1'de top atesi baslar. guneyliler tam iki saat boyunca kuzeylilerin merkezini doverler. bu o kadar siddetli bir saldiridir ki top seslerinin kilometrelerce uzaktaki washington'dan isitildigi rivayet edilir. bombardimanin olanca siddetine karsin saldiri beklenilen etkiyi gostermez. guneylier merkeze dogru ates acmaktadir fakat kalkan tozdan ve dumandan dolayi ne olup bittigini tam olarak gorememektedirler. guneyliler basarili olduklarini dusunerek giderek hattin daha gerisine yogunlasirlar. boylece kuzeylilerin asil gucunu degil destek hattini vurmaya baslarlar. bu sirada kuzeyliler de top atesine cevap vermeye baslar. amerikan ic savasi'ndaki en buyuk topcular arasi catisma yasanmaktadir. bombardiman sirasinda longstreet durumu incelemek icin topcu komutani alexander ile konusur. alexander, kuzeylileri dovduklerini, bircok topu etkisiz hale getirdiklerini fakat vurulan toplarin yerine hemen yenisinin konuldugunu boyle giderse cephanelerinin yetmeyecegini soyler. longstreet ise merkez zayiflatilmadan piyadeleri o cehenneme gonderemeyecegini, bombalamaya devam etmesini fakat piyade saldirisini destekleyecek kadar cephaneyi saklamasini soyler ve yerine doner. kisa bir sure sonra alexander zamanin geldigini, eger saldiriya baslanmazsa topcularin orduyu kurtaramayacagina dair bir mesaj iletir. longstreet istemeyerek te olsa pickett'a saldiriya gecmesini emreder. olacaklardan habersiz pickett buyuk bir hevesle tarih boyunca kendi adi ile birlikte anilacak ugursuz saldiriya baslamak icin hevesle yerini alir. 15.000 konfederasyon askeri, planlandigini gibi 1 mil uzunlugunda devasa bir hat olusturur ve yuruyuse gecer. tam da longstreet'in ongordugu gibi topcu menziline girdiginde arkasina saklanabilecekleri hirbir sey olmayan askerlerin uzerine top mermileri yagmaya baslar. ilerledikce sayisi azalan guneylilerin hatlari onlerine cikan basit tarla citi, dere gibi engellerden dolayi bozulmaya baslar. planlandigi gibi dar bir alana yigilan guneylilerde birlikler birbirlerine karisir, hangi birligin hangi emri aldigi borazanlardan anlasilamaz. durum tam bir kesmekestir. ilerledikce kuzeyli piyadelerin de menziline giren guneyli askerler icin sarpnel atisi yapan topcu isleri daha da kotulestirir. yurudukleri mesafede saldiriya baslayan askerlerin neredeyse ucte ikisi (2/3) telef olur. kalan askerler de tas duvar arkasina siper almis kuzeyli piyadeler ve topcularin yogun atesi altindadir. butun bu olumsuzluklara ragmen general armistead'in komutasinda yer alan askerler sungu hucumu ile tas duvari asacak kadar ilerler. duvarin uzerinde guneylilerin bayragi dalgalandirilmaktadir. lee ve olan biteni izleyen guneyliler umutlanir. fakat askerlerin sayisi cok azalmis ve kalanlar da yorulmustur. kuzeylilerin takviye birlikleri alana gelir. guneylilerin en yakin birlikleri ise 1.5 kilometre gerilerinde kalmis, olan biteni caresizce izlemektedir. gogus goguse carpisma kelimenin tam anlamiyla yasanmakta ve buna bagli bir toz bulutu bu kucuk alanin uzaktan gozlenmesine imkan tanimamaktadir. bir sure sonra kuzeyliler armistead'in askerlerini de alt ederek tas duvari tekrar tahkim ederler. guneylilerin olmesine ve teslim olmasina bagli olarak toz bulutu dagilir ve aci gercekler ortaya cikar. kuzeyliler hala yerlerinde durmaktadirlar ve alana hakimdirler. cephenin merkezinde amerikan bayragi dalgalanmaktadir. buna karsin guneylilerin 15.000 yakin askerinden hayatta kala bilenler guc bela kendi cephlerine donmeye calismaktadirlar. kuzeyliler mevzilerinden cikarak bu az sayida kacmaya calisan askeri takip etmezler. yerlerinde guneylilere dogru kendilerinin agir yenilgisi ile sonuclanan carpismanin adini guneylilere intikam alircasina hatirlatmaktadirlar: fredericksburg! fredericksburg!

yenilgi apacik ortaya cikinca lee longstreet ile gorusmek icin atina atlayarak yola cikar. yolda saldiriyi yapan tumenin komutani pickett ile karsilasir. lee, atindan inmis basi bos dolasan pickett'a ne yaptigini sorar, tumeni ile ilgilenmesi gerektigini soyler. pickett'in cevabi son derece gercekci bir o kadar da aci vericidir: artik bir tumenim yok! bunu duyan lee aglamakli olur. gercekten de pickett'in elinde askeri yoktur. lee'nin hatasi nedeniyle 15.000 kisi olume gitmistir. pickett bu olay icin savastan sonra 'o yasli adam benim askerlerimi oldurttu' der. askerleri lee'ye bagliliklarini yinelerler, toparlanip tekrar saldirabileceklerini soylerler. moralleri bozulmamistir. ama lee kabul etmez. evlerine doneceklerini ve baska bir gun savasacaklarini fakat dikkatli olmalari gerektigini soyler. kuzeyliler onlari cekilirken gormemelidir.

lee bir sure sonra longstreet ile bulusur. ordusunun degil ama kendisinin morali cok bozuktur. hatasindan dolayi cok sevdigi askerlerini olume gondermistir. 65 yasindaki caresiz bir adam, boyle bir kayba nasil uzulurse oyle uzulmektedir. longstreet kendisini teselli etmeye calisir. fakat o da durumun vehametinin farkindadir. birlikte geri cekilme icin hazirliklari yaparlar.

kuzeyliler de ise tam bir bayram havasi vardir. kendilerini ardi ardina ve asagilarcasina bozguna ugratan lee'yi sonunda yenmislerdir. daha onemlisi washington'u herhangi bir isgalden kurtarmislardir. daha da onemlisi guneylilerin saldirma gucunu ve isteklerini yok ederek savasin gidisini degistirmeyi basarmislardir. buyuk makamlarda gozu yokken kendisini kuzey ordusunun basinda bulan, mutevazi george meade icin parlak bir zaferdir. daha sonra butun kuzey ordularinin komutani olacak ulysses s grant'in altinda bulunacak olmasina ragmen potomac ordusu'nun son generali olarak kalacaktir.

boylece 3 gun suren gettysburg meydan savasi sona erer. 3 gun icindeki kayip yaklasik 50.000 kisi kadardir. bunlarin 6.500 kadari son gun yapilan saldirida olmustur. gettysburg meydan savasi bu nedenle amerikan tarihinde halen bu kadar kisa sure icinde en cok amerikalinin hayatini kaybettigi olaydir.