almanya liderliğindeki bir konsorsiyum'un ürettiği aim-9 sidewinder füzesinin yerine geçecek olan füzedir iris-t. 

kısaca bilgi vermek gerekirse aim-9 denilen kısa menzilli ısıya duyarlı füzeler 1956 yılından beri minimum airframe değişikliği ile 30 farklı hava kuvvetinde hizmettedir. nispeten ucuzdur ve üretilen aim-9 ların yalnızca %10 u kullanıldığı için iris t füzesi yapımcılarının ucuz maliyetli kısa menzilli füzeye artık ihtiyaç duymadıklarını düşünebiliriz. zira kullanıldıkları platformlar ve menzilleri benzer olsa da bir aim-9 füzesi 85 bin dolara bir iris t ise 400.000 euro ya mal olmaktadır.

peki neden buna ihtiyaç duyulmuştur? ülkemizin kullandığı ve en son modeli aim-9x ten 200 adet sipariş ettiği sidewinder'ların yapamayıp üç buçuk katı fiyata iris t'nin yapabildiği neler vardır?

bunlara cevap verebilmek için hava kuvvetlerindeki mevcut envanterlerine göz atmak gereklidir. örnek olarak 1971 senesinde hava çarpışmaları doruk noktasına çıkan vietnam savaşını alırsak amerikan donanması uçaklarının görüş mesafesinde 5-10 mil uzaklığa kadar aim-9 füzesi kullanma eğiliminde olduğu, 20 mile kadar olan bvr mesafelerinde ise aim-7 sparrow denen yarı aktif radarlı füzeleri kullanmaktan yana olduğunu görürüz. bu iki füzede de savaş ortamında başarı şansı %50 yi geçmemektedir. hele ki yarı aktif aim-7 füzesinde düşmanı füze vuruncaya dek kilitli olarak radarda marklayarak beklemek her tarafın yerden havaya bataryalarla dolu olduğu, ikaz ışıklarının cayır cayır yandığı bir ortamda pratik ve mümkün değildir. aim-7 bu yüzden bugün rafa kalkmış kullanılmaz olmuş bir füzedir. yerini de at-ve-unut sistemi kullanarak %70lere varan başarı sağlayabilen ins aktif radarlı aim-120 amraam füzesine bırakmıştır.

aim-120 ler ile bvr mesafesinde yani 20 mil civarı hedeflerle dalaşmak çok büyük bir problem değildir. ama düşman daha da yakına geldiğinde neler olacaktır? 1956 yılından beri 4 seeker değiştirerek ucuz diye kullandığımız aim-9 füzeleri yeterli midir?

öncelikle aim-9 füzesinin ısı güdümlü olduğunu, hedefi görüp anlaması için bir ısı trail'ına ihtiyaç duyduğunu ve %40'tan yüksek başarılı atışlar için hedefin ya tam arkasında ya da 20 dereceye kadar yanlardan bir atış gerçekleştirmek gerektiğini söyleyelim. ege denizinde bugün dogfight denilen herze hala yeniyorsa aim-9 yüzünden yeniyor. düşmanın arkasından kilitleyip füzeyi göndermelisiniz ki uçak düşsün. çünkü bu füzenin kapasitesi ve ne zaman düşmanı görebileceği belli. attıktan sonra da vurup vuramayacğından emin olamıyorsunuz zira flare denen yüksek ısı verici fişekleri uçağın başından götünden atınca bu aim-9 ların kabiliyeti illa ki sınırlanıyor.

iris t'ye dönersek 

bu füzenin yapımcısı almanlar 1990 senesinde doğu almanya ile birleştikleri zaman doğu alman hava kuvvetlerinin elinde büyük miktarlarda vympel r-73 füzeleri olduğunu gördüler. r-73 varşova paktı ülkelerinin bir numaralı kısa menzil havadan havaya füzesiydi. test sonuçları gösterdi ki nato ülkeleri bu aa-11 olarak literatüre geçmiş r-73ler soğuk savaş boyunca ciddi bir biçimde küçümsemişlerdi. aim-9 serisiyle kıyas kabul etmeyecek bir biçimde yüksek manevra kabiliyeti, thrust vectoring özelliği ve çok daha zorlu bir ir seeker i vardı. almanlar kendilerine daha fazla aim-9 satmak isteyen amerikan raytheon firmasıyla anlaşmalarını 1994 yılında fesh ettiler ve kendi kısa menzil füzelerini ingiltere ile ortaklaşa geliştirmek için asraam projesine girdiler. almanya bu füze projesine seeker geliştirerek katkıda bulunacak ingilizler ise füze çeperini imal edeceklerdi. aa-11 üstüne yapılan araştırmalardan rahatsız olan ingiltere almanya ile sonuçta anlaşamadı ve almanya asraam projesinden uzaklaştırıldı. (veya basına tamah ediyorsanız kendisi çıktı diyebiliyoruz bu noktada farketmiyor). zira asraam'ın yapıp amraam'ın yapamayacağı birşey yoktu. almanya projeye fazla para vermek istemedi diye de düşünebiliriz.

bu noktadan sonra almanya'nın kendi başına seeker + casing + thrust vectoring üretip dünya pazarına şaaaak diye bu yeni iris-t füzesini koydu. almanya %46 payla projenin büyük abisi olurken italya isveç ve yunanistan projenin diğer ortaklarıydı. ilk teslimat 2005 yılında alman hava kuvvetlerine yapılmış ve diğer ortak ülkelere sevkiyatlar başlamıştır.

füzenin karşılaştırmalı performansı inanılmazdır

elektronik counter measure direnci %80 artmıştır. yakın/çok yakın hava çarpışmalarında saniyede 60 derece bearing değiştirme kabiliyetiyle aim-9 kullanıcısı hava kuvvetlerini çok zorlayıcı niteliktedir. hatta üç test atışında iris t kullanan uçağın tam arkasındaki bir hedef imha edilebilmiştir. bu füze 180 derece geriye dönüp kendisini kovalayan uçağı da indirebilmektedir. tüm bunların yanında aim-9l den 5 ila 8 kat daha yüksek menzile sahiptir.

yunanistan hava kuvvetlerine 2009 haziranında 350 iris t füzesi teslim edildiğini ve bu bağlamda ege/kıbrıs üstünde dogfight seyrinin gerçek bir çatışma senaryosunda birilerini çok üzeceğini de belirtmek gerekiyor.