aradan bir gun gecti ve secimi sakin bir kafayla analiz etmenin zamani geldi. su anda hillary'e oy veren nadir eyaletlerin birinin (oregon) kirsal kesiminde yasiyorum (haritada bile gozukmeyen ormanlik bir koy). yani etrafimda cok sayida hillary'ci de trump'ci da mevcut. bu abd'de takip ettigim 4. secimimdi ve diger secimler gibi bunda da tercihen oy kullanmadim. bu secimi kimin kazanacagi pek umurumda degildi ama %55 hillary'nin kazanmasini tercih ederdim ve bu olmadi. herseyi dusundugumuzde trump cok buyuk bir basari yakaladi.

trump gercekten basariliydi cunku itiraf etmek gerekirse anaakim medya aylardir trump karsiti propaganda yapmaktaydi. trump'in en ufak bir gafi gunlerce haberlerde oynuyor, tv programlarinda trump itin gotune sokuluyordu (south park'ta tecavuze ugramisligi bile vardi). etrafimda gozlemledigim kadariyla trump'a oy verenler bile onun kazanacagina fazla ihtimal vermiyordu ve ona oy verenlerin onemli bir kismi tepki ve protesto oyu kullandiklarini soyluyorlardi.

hillary'nin maglubiyetinin etkisini daha da buyuten bir etken de sandikbasi anketleriydi. zira sandikbasi anketlerine gore oy verenlerin %54'u obama'dan memnundu ve obama'nin baskanligini onayliyordu. demokrat baskanin bu kadar populer oldugu bir donemde demokrat adayin bu kadar az oy almasi sasirtici ve direkt hillary'e yorulmalidir. trump'in karsisina adam gibi, duzgun ve skandallara bulasmamis ve gorece dusuk profilli (veya karizmatik) bir aday ciksaydi bu kadar rahat kazanamazdi ama demokratlarin hillary'de israr etmesi, hillary'nin de adaylikta israr etmesi trump'i baskan yapti.

bahsetmek istedigim ucuncu konu da secim anketlerinin patlamasi konusu. anketlerin hemen hemen hepsinde hillary %3-4 puan farkla ondeydi ama secimi %2 farkla trump kazandi. bunun sebebini de az cok tahmin edebiliyorum. trump medya tarafindan o kadar lince maruz kaldi ve itin gotune sokuldu ki insanlara anketlerde "kime oy vereceksiniz?" diye soruldugunda normalde trump'a oy vereceklerin bir kismi utanip cekindiklerinden "kararsiz" veya "hillary" demeye baslamisti. insanlar "trump'a oy verecegim" deyince karsilasacaklari tepkiden cekiniyorlardi. bu da anketlerin guvenirligini azaltti. gelecekte bu tur tartismali (controversial) konularda yapilacak anketlerde buna dikkat edilmesi gerekecek cunku ayni hata brexit anketlerinde de gerceklesmisti.

bir de bu medya propagandasinin geri tepmesinden sozedebiliriz. tum medya vargucuyle hillary'e calisip hollywood yildizlari bile tek tek tv'ye cikip trump'a giydirince ozellikle kirsal kesimdeki insanlarda bu geri tepme yapti ve magdur olarak gordukleri trump'a daha da yakinlastilar. zaten trump'a secimi kazandiran oylar kirsal kesimden geldi. ornegin florida'da eyaletin en buyuk sehri miami %63 oraninda hillary'e oy verirken trump'a %34 oy cikti. eyaletin bir baska buyuk sehri orlando'da hillary %60-35 ondeyken tampa'da az farkla da olsa yine hillary ondeydi. buna ragmen kirsaldan gelen oylarla florida'yi trump kazandi. georgia'nin en buyuk sehri atlanta'da oylarin %70'ini hillary alsa da kirsaldan gelen oylarla eyaleti trump kazandi. indiana'da eyaletin en buyuk sehri indianapolis'i %59 oyla kazanan hillary kirsalda kaybettigi oylarla eyaleti kaybetti. michigan'da eyaletin en buyuk sehri detroit'i %68 oyla kazanan hillary eyaletin kirsal kesiminde gumledi. pennsylvania'da philadelphia'yi %70'le kazanan hillary eyaleti yine kaybetti. demokratlarin kalelerinden oregon ve washington'da bile kirsal kesim ezici bir cogunlukla trump'a oy verdi ama portland ve seattle'dan gelen oylarla eyaletleri ite kaka hillary kazandi. cumhuriyetcilerin kalesi teksas'ta dallas, houston, austin gibi buyuk sehirler ezici cogunlukta hillary'e oy verdi ama kirsal kesim daha da ezici bir cogunlukta trump'a oy verdi. onceki secimde obama buyuk sehirleri kazanarak secimi kazanmisti ve bu secimde trump kirsal kesimi kazanarak secimi kazandi. bu secim kirsal kesimlerin zaferidir.

aslinda trump'in bu secimi neden kazandigini anlamak icin demokratlardan kaptigi 3 eyalete bakmak yeterli: michigan, wisconsin ve pennsylvania. bu uc eyalet bir zamanlar abd'de agir sanayinin baskenti olarak bilinen ve devasa fabrikalara ev sahipligi yapan eyaletlerdi. bugun bile araba fabrikalari ve yan sanayileriyle beraber milyonlarca mavi yakaliya ev sahipligi yapan bu 3 eyalette ozellikle bush doneminde bir cok fabrika kapandi ve bu fabrikalar ucuz isgucu icin cin'e ve meksika'ya tasindi. bu uc eyalet de demokratlarin oy deposu olarak goruluyordu ve obama ucunu de zorlanmadan kazanmisti. trump bir cok konusmasinda ve munazaralarda israrla bu uc eyaletten bahsedip burada kapatilan fabrikalardan ve islerinden olan mavi yakalilardan bahsederken hillary bu eyaletleri cebinde gordugunden bunlardan hic bahsetmedi. trump bu eyaletlere defalarca gidip konusma yapti ama hillary buralara ugrama zahmetini bile neredeyse gostermeyecekti. hillary'e en buyuk tokat da bu uc eyaletten geldi. ornegin michigan'da halk temsilciler meclisinde yine demokrat partiye oy verdi ama ayni zamanda trump'a oy vermekten cekinmedi.

aslinda abd son 20 yildir ozellikle sosyal konularda giderek sola kayiyordu. son yillarda gay evliliklere izin cikmasi, bir cok eyalette esrara izin verilmesi, ulke capinda saglik sigortasi uygulamasinin baslamasi, zenci baskan secilmesi gibi bundan 20 yil once abd'de gerceklesmesi dusunulemeyecek bir cok sey gerceklesiyordu. bunun en buyuk sebebi de yeni nesillerin daha acik goruslu olmasi ve bilgiye ulasimin daha kolay hale gelmesiydi. bu secimde hillary ayni obama gibi genclerden alacagi oyla kazanmayi planliyordu ama bernie sanders sayesinde bir kipirdanma yasayan gencler hillary tarafindan ikna edilemedi. bu da hillary'nin bir baska basarisizligi, zira 30 yildir yavas yavas da olsa sola dogru kayan bir ulkeyi yeniden saga cekmeyi basardi. uzun vadede sola kayislar devam edecektir. tabi ki "abd komunist olacak" demiyorum ama ulkede ozgurluklerin kazanimlari arada ufak tefek duraksamalar olsa da aynen devam edecek.

bu arada "amerikan comari" muhabbetine girmeye de gerek yok. ortada zaten birbirinden kotu ve skandallik 2 aday vardi ve halk ikisinden birini secmekle mukellefti. halkin cogunlugu trump'i kendine daha yakin gordu ve ulkeyi 4 yil boyunca o yonetecek. en azindan trump'in diktatorluk kurup 20 yil koltukta kalma gibi bir gucu yok. en kotu ihtimalle kotu bir baskanlik yaparsa 4 yil sonra gider, iyi bir baskanlik yaparsa 8 yil sonra gider. zaten adam 70 yasina gelmis ve bu saatten sonra o kadar hirsli olacagini sanmiyorum.

trump'la ilgili en buyuk korkum gocmenler veya ortadogu konularindan ziyade ekonomi ve cevreyle ilgili konular. trump 2007'de bush'un yaptigi gibi ekonomiyi cokertirse (gerci orada tum sucu bush'a atmamak lazim) bunun sonuclarini tum dunya gorur cunku "abd hapsirirsa tum dunya nezle olur" diye bir soz var. cevre konusu da onemli cunku bugune kadar "kuresel isinmaya inanmiyorum" diyen trump bu yolda devam ederse zaten su ana kadar bir cok alanda buyuk yikimlar yapmis oldugumuz dunya'da bu yikimlar ivme kazanir. ha bu arada bu meksika sinirina duvar orme meselesi bush zamaninda da gundeme gelmisti ve birkac yerde insaat bile baslamisti ama sonra anayasa mahkemesi insa edilecek olan duvar bazi col hayvanlarinin goc yolunu engelliyor diye insaati durdurmustu. o yeni bir sey degil yani.

dunden beri etrafimdaki insanlarin tepkisini inceliyorum ve ilginc bir hava var. isyerimde %80 demokratlara oy veren insanlar ama evimin cevresinde %80 trump'ci. halbuki evimle isyerim arasinda arabayla 25 km yani 15 dakikalik bir mesafe var. bugun isyerinde muthis bir sessizlik var ve kimsenin agzini bicak acmiyor. birkac kisi sakayla karisik "4 yilligina sirketin irlanda ofisine transfer olsam mi acaba" gibi muhabbetler cevirdi ama onun disinda pek bir sey olmadi. isin ilginc tarafi yasadigim kirsal bolgedeki trump'cilar da sessizler. onlar da boyle bir zaferi beklemiyorlardi ve "tamam kazandik da simdi ne olacak" moduna gectiler. dun secimleri takip etmek icin gittigim yerel bir barda nba maci gosteriyorlardi ve rica etmem sonucu secimleri actiklarinda cok az insan dikkatle izliyordu. sonlara dogru trump'in kazanacagi belli olunca millet purdikkat kesildi ama su anda ulkede her iki tarafta da sessizlik hakim.

demokratlarin bu secimden alacagi cok ders var. en basta eski ve kasarlasmis adaylari surekli yeniden gundeme getirmekten ziyade ayni 2008'de obama'yla yaptiklari gibi gencleri anlayan, karizmatik ve taze isimlere yonelmeleri gerekiyor. ayni zamanda hicbir eyaleti cepte gormeden her eyaleti kovalamalari ve kirsal kesimle aralarindaki mesafeyi de azaltip onlara hitap eden politikalarla da gelmeleri gerekiyor.

entry'i uzatmadan son bir sey daha soyleyecem. dun trump kazandiginda borsada muthis bir panik havasi vardi ve gece saatlerinde amerikan borsasi bir ara %7-8 dusus yasamisti ama bu sabah itibariyle gayet borsa yine yukseliste. panik havasi pek uzun surmedi. hayirlisi olsun diyelim.

ekleme: secimde sadece 30 yas altindaki gencler oy kullansaymis harita soyle olacakmis:

ekleme 2: trump'in zafer konusmasi oldukca oturakli ve olgundu. umarim trump boyle devam eder.

ekleme 3: trump zafer konusmasi yaparken "ulkemize yeni yollar, kopruler, havaalanlari, okullar, altyapi insa edecegiz" derken saydigi insa edilecekler listesinde meksika sinirina orulecegi soylenen duvar yoktu. halbuki bu trump'in en onemli secim sloganiydi. demek ki zaman icinde trump'da bazi konularda yumusamalar gorecegiz.