3 eylül 1783’te imzalanıp amerikan bağımsızlık savaşı’nı resmen bitiren antlaşmadır. abd tarafında konfederasyon kongresi 14 ocak 1784’te, britanya tarafında kral 3. george 9 nisan 1784’te onaylıyor. böylece kuzey amerika’daki on üç koloni resmen bağımsız oluyor.

paris antlaşması’nın perde arkası

3 eylül 1783’te imzalanan meşhur paris antlaşması öyle saraylarda falan değil, bugün 56 rue jacob adresinde bulunan hôtel de york’ta imzalanıyor. amerikan tarafında john adams, benjamin franklin ve john jay; ingiliz tarafında ise david hartley kral 3. george adına masaya oturuyor. bu hartley abimiz zaten britanya elçiliği’ne yakın diye uzun süredir orada konaklıyor ama mevzu sadece abd-uk değil. aynı gün ingilizler fransa, ispanya ve hollanda’yla da ayrı anlaşmalar imzalıyor. ispanya’ya doğu-batı florida + minorca adası veriliyor. fakat sınır muhabbeti tam netleşmediği için mevzu ileride madrid antlaşması’na kadar taşınıyor. karşılığında bahamalar, grenada ve montserrat tekrar britanya’ya dönüyor. fransa ile yapılan anlaşma daha düz: ele geçirilen yerler iade, fransızlara ekstradan tobago + senegal ve newfoundland açıklarında balık avlama hakkı. hollanda ise doğu antilleri’ndeki topraklarını alıyor ama karşılığında britanyalı tüccarlara orada ticaret imtiyazı veriyor.

amerikan konfederasyon kongresi olayı 14 ocak 1784’te onaylıyor ve imzalı kopyaları dağıtıyor. britanya 9 nisan’da, fransa ise 12 mayıs’ta resmen onaylıyor. tabii at üstünde, gemiyle haberleşme çağındayız; amerikanların bundan haberdar olması birkaç ayı buluyor.

maddeleri

giriş kısmında klasik diplomasi cümleleri var: “ulu ve bölünmez üçlü adına” diye başlayıp “geçmişi unutalım, kalıcı barış yapalım” muhabbeti dönüyor. sonrası net maddeler:

- on üç koloni artık özgür ve bağımsız devlet, britanya da “tamam kardeşim, benden bu kadar” deyip hak iddiasından çekiliyor,

- abd ile britanya kanadı arasındaki sınır çiziliyor (mitchell haritası üzerinden, ki bu da ileride northwest angle ve hint ırmağı cumhuriyeti gibi garip sınır tartışmalarına yol açıyor),

- abd’li balıkçılara newfoundland ve saint lawrence körfezi’nde balık tutma izni çıkıyor,

- tarafların birbirine borçları yasal şekilde ödenecek,

- kongre, el konulan toprakların sahiplerini korumak için çaba gösterecek,

- abd, kralcıların mallarına çökmeyi engellemek adına adımlar atacak,

- tüm savaş esirleri serbest bırakılacak, britanya ordusunun abd’de bıraktığı mallar (köleler dahil) geri verilecek,

- mississippi ırmağı her iki tarafça serbest kullanılacak,

- amerikalılar, anlaşma sonrası aldıkları toprakları geri iade edecek,

- imzadan sonraki altı ay içinde anlaşma taraflarca onaylanacak.

paris antlaşması sonrası karmaşa

antlaşma imzalandı bitti sanıyorsanız yanılıyorsunuz. abd, britanya’dan aldığı bazı “koloni ayrıcalıkları”nı (mesela akdeniz korsanlarına karşı koruma) kaybetti. eyaletler de kafasına göre takıldı; 5. ve 6. maddelerdeki borç ödeme işini sallayanlar oldu. virginia mesela 4. maddeyi uygulamayınca, britanyalı askerler de intikam misali 7. maddeyi işletmedi, yani köleleri serbest bırakmadı.

güney sınır konusu da ayrı bir krizdi. antlaşma abd’nin güney hattını çizse de, britanya-ispanya arasındaki florida sınırı netleşmedi. ispanyollar hâlâ “1763 kuralları geçerli” kafasındaydı ve abd’nin mississippi’ye erişimini kesiyorlardı.

üstüne bir de britanyalılar büyük göller bölgesinde “abi biz çıkıyoruz da yerlilerle sorun var” bahanesiyle bölgeleri boşaltmayı geciktirdi. bu mevzu ancak 1794 jay antlaşması’yla çözüldü. abd’nin anayasa sonrası güçlenmesi de cabası.

bonus bilgi: 2009 itibarıyla antlaşmanın yürürlükte kalan tek kısmı hâlâ 1. madde. yani “abd bağımsızdır” kısmı. geri kalan her şey tarih oldu.

ABD İç Savaşının Bugün Bile Devam Eden Olası Sebebi: Federal Devlet vs Eyalet Hakları