çalkantılı yaşamıyla, tarihçiler kadar yazarları ve bestecileri de etkilemiş olan iskoçya kraliçesi mary stuart, 1542-1587 yılları arasında yaşamıştır. iskoçya'nın en son katolik kraliçesi unvanına sahip mary stuart, soyu stuart hanedanlığından gelen babası 5. james'in ölümü üzerine daha dokuz aylıkken kraliçe tacını giymiş. 8. henry, ingiliz ve iskoç krallıklarını birleştirme emeliyle oğlu edward ile mary'nin beşikkertmeleri olmalarını önermişse de, bu teklif dönemin glasgow yüksekrahibi (archbishop) david beaton tarafından onaylanmamış. bu rahip, soylu bir fransız aileden gelen mary'nin annesi marie d'guise'nin ilişkileri ve yardımları aracılığıyla, mary'nin ileride fransa kralı olacak francis valois ile evlenmesini planlamış. küçük prenses, eğitimi için altı yaşında fransa'ya gönderilmiş.

on altı yaşında (1558) francis ile evlenen mary stuart, iki yıl sonra kocasının tahta geçmesiyle fransa kraliçesi olmuş. büyükannesi margaret tudor sayesinde 8.henry'nin çocuklarından sonra ingiltere tahtı için hak iddia edebilecek ilk kişi olan mary, kocası bir av sırasında yakalandığı kulak iltihabının ardından hastalanıp hayatını kaybedince dul kalmış ve fransa'nın siyasi ortamının iyice karışması üzerine ülkesi iskoçya'ya geri dönmüş.

geri dönüşünde, protestanlar'ın siyasi nüfuzlarını iyice arttırdığı, latince mass okumanın yasaklandığı ve iskoçya'daki fransız askerlerinin artık istenmediği bir ortamla karşılaşan mary stuart, duruma ayak uydurmak zorunda kalmış ve protestanlar'ın (yarı öz kardeşi james stuart) liderliğindeki bir hükümetle çalışmayı kabul etmiş. 1565 yılında kuzeni katolik henry stuart (lord darnley) ile evlenince, moray dükü james stuart ve diğer protestan soyluların düpedüz isyanıyla karşılaşan mary, bunu zar zor bastırmayı başarabilmiş. ancak kocası (ve kuzeni) lord darnley, çok geçmeden kendi iktidar istekleriyle mary'nin karşısına dikilmiş. tahta ortak olmak isteyen lord darnley, ayrıca mary kendisine çocuk veremeyip ölürse taht varislerinin kendi varisleri olmasında ısrar etmiş ve mary'i böylece kendinden iyice soğutmaya başlamış.

mary'nin sekreteri ve danışmanı, italyan diplomat david rizzio'dan pek hoşlanmayan lord darnley, daha bir sene önce kraliçeye karşı ayaklanan protestan lordlar ve moray düküyle işbirliği yaparak, rizzio'ya mary'nin malikhanesi holyrood şatosunda suikast düzenlenmesine önayak olmuş. mary stuart, rizzio'nın katlinden sonra lord darnley ile birlikte, bothwell dükü james hepburn'un yanına yerleşmiş ve bu olaydan iki ay sonra, ileride 1. elizabeth'in ardından ingiltere kralı olacak olan oğlu 6. james'i (lord darnley'den) doğurmuş. 

bu sırada james hepburn ile yasak bir aşk yaşamaya başlayan mary stuart, kocasını, 1567 yılı başlarında, bir hastalık tedavisi bahanesiyle edinburgh'a götürmüş. o ne tesadüf ki, lord darnley, kaldığı evde gerçekleşen bir bomba patlamasında hayatını kaybetmiş. rivayete göre bu aslında, gizli aşıklar bothwell dükü james hepburn ve mary stuart'ın birlikte planladıkları bir cinayetmiş. (mary'nin bothwell'e yazdığı mektup ve soneler sonraları cinayet delili olarak ortaya çıkarılmış) bothwell dükü, usul icabı yargılanmış ve beraat etmiş. bu olaydan üç ay sonra, bothwell dükü karısını boşamış ve mary stuart ile evlenmiş.

mary'nin bu evliliğini onaylamayan iskoç soyluları tekrar ayaklanmışlar. kraliyet ordusu, kraliçe ve bothwell dükü için savaşmayı reddedince, bothwell dükü iskoçya'yı kaçarak terketmiş ve geride kalan mary stuart, soyluların zoruyla tahtını oğlu 6. james'e bırakmış. bir yıla yakın bir süre lochleven adasında hapse mahkum olan mary, sonunda kaçmayı başarmış (1568) ve altıbine yakın adam toparlayarak tekrar savaşmış. ancak kraliçe, rakiplerini gene alt edememiş ve kuzeni ingiltere kraliçesi 1.elizabeth'den sığınma talep etmiş.

kendisinden sonra ingiliz tahtına varış durumundaki kuzeni mary stuart'dan pek hazzetmeyen 1. elizabeth, mary'i on dokuz yıl sürecek bir hapse mahkum etmiş. mary'nin uşağı anthony babbington, elizabeth'e suikast girişimine karışınca, kraliçeyi devirip tahta geçme emelleriyle şüpheleri üzerine iyice çeken mary stuart, 25 ekim 1586 tarihinde idama mahkum edilmiş ve idam, şubat 1587'de infaz edilmiş.

mary stuart'ın ilham kaynağı olduğu ve soprano leyla gencer'e de un ve başarı kazandıran gaetano donizetti operasının adı maria stuarda'dır.

İskoçya Kraliçesi Mary'nin hayatını konu alan bu dizi de ilginizi çekebilir