1814'te Washington DC'nin İngilizler Tarafından Bayağı Bayağı Yakılması
washington dc... günümüzden tam 211 yıl önce ingilizler tarafından işgal edilen amerika birleşik devletleri'nin başkenti.
amerika birleşik devletleri'nin askeri-politik gücünün temel bileşenlerinden birisi de her zaman için coğrafi konumu olmuştur. asya ve avrupa'dan uzakta -adeta tek başına- amerika kıtasına yayılmış olması ana karasını iki büyük savaşın yıkımından ve birçok büyük saldırıdan korumuştur.
genellikle japonların pearl harbor baskını ile pek bilinmeyen alaska, aleut adaları seferi ve 11 eylül saldırıları birleşik devletler topraklarına dış güçlerce yapılan yegane saldırılar olarak bilinir. oysa ki büyük britanya ile yapılan 1812 savaşı esnasında başkent washington, d.c. 24 saatten fazla işgal edilmiş, beyaz saray dahil birçok önemli yapı ingiliz askerleri tarafından yakılmıştır.
bazı tarihçiler açısından ikinci amerikan devrimi olarak nitelendirilen savaşın ana sebepleri; devrim'den kalan hesapların kapatılması ve napolyon savaşları (1800-1815) esnasında britanya'nın, fransa'ya uyguladığı ambargo yüzünden abd deniz ticaretini engellemesi ile genç ülkenin topraklarında mukim kızılderilileri kışkırtmasıdır.
ayrıca, "şahinler" olarak adlandırılan bazı demokrat ve cumhuriyetçi kongre üyelerinin, britanya'yı kuzey amerika'dan kovma ve kanada'yı ilhak etme gibi parlak fikirleri de savaşın parlamasında etkili olmuştur (bkz: war hawks). nitekim bağımsızlık bildirgesi'nin başyazarı, kurucu babalardan, eski başkan thomas jefferson'a göre kanada'yı ele geçirmek yalnızca "bir yürüyüş mesafesidir".
böylelikle başlayan savaşın ilk yılları kuzeyde, kanada sınırında bilhassa niagara bölgesinde cereyan eden çarpışmalarla geçmiş, kaynaklarının çoğunu avrupa'da napolyon ile savaşmak için harcayan britanya devamlı savunmada kalmaya mecbur kalmıştır.
ancak napolyon'un yavaş yavaş avrupa'da yenilgiye uğramaya başlaması ile durum değişir. britanya avrupa'daki savaşta pişmiş askerleri ile amerikalıların dikkatini kanada üzerinden çekmek -ve abd birlikleri tarafından yakılan şehirlerin intikamını almak için- chesapeake körfezi'ne bir çıkarma yapar (bkz: chesapeake campaign).
nisan 1813'te başlayan sefer, 24 ağustos 1814'te, washington, d.c.'nin yaklaşık 14 km kuzeydoğusunda, maryland, bladensburg mevkiinde gerçekleşen muharebe ile zirveye ulaşır. tecrübeli britanya kuvvetleri, düzenli askerlerin yanında milislerden oluşan abd kuvvetlerini adeta tarumar eder. tarihe "amerikan ordusunun en büyük utancı" olarak geçen çarpışmanın ardından başkentin yolu açılır (bkz: battle of bladensburg).
muharebe akşamı geç saatlerde general robert ross komutasındaki britanya güçleri kolaylıkla washington, d.c.'ye girerler. başkan james madison liderliğindeki hükümet ile bazı kuvvet komutanları ise çoktan kaçmıştır. tarihçiler tarafından tam bir "subay ve centilmen" olarak tanımlanan ross, kendisine verilen misilleme emrinin aksine, başlangıçta şehri barış içinde teslim almayı planlamaktadır. lakin askerleri ile birlikte beyaz bayrak altında şehre girerken açılan ateş sonucu atının ve bazı adamlarının vurulması sonucu yağma emri verir. açılan ateş, amerikalıların şehri müdafaa için gerçekleştirdikleri ender saldırılardan biridir. nitekim bir bölük asker bile kaybetmeden başkentlerini düşmana teslim ederler.
yağmanın hedeflerinden bir tanesi, o tarihlerde şimdiki görünümünden çok uzakta olan ve dönemin gezginlerince washington, d.c.'deki görülecek tek kayda değer yapı sayılan kongre binasıdır (bkz: u.s. capitol). önce temsilciler meclisi'nin bulunduğu güney kanadı, ardından senato'nun bulunduğu kuzey kanadı ateşe verilir (yakılan kongre binası'nın 1814 tarihli suluboya ve mürekkeple yapılmış tasviri). tabi askerler binayı yakmadan önce kongre kütüphanesi'ni (bkz: library of congress) yağmalamayı da ihmal etmezler. yağmalananlar arasında kütüphanenin 3.000 ciltlik koleksiyonu, neoklasik sütunlar ve heykellerin yanı sıra "1810 yılı amerika birleşik devletleri'nin gelir ve giderler hesap defteri" de vardır. defter, tam 126 yıl sonra, 1940 senesinde kongre kütüphanesi'ne iade edilir.
kongre binası'nı yaktıktan sonra kuzeybatıya, pennsylvania caddesi'nden beyaz saray'a doğru yönelen askerler binayı yakmadan önce başkanın gümüş takımlarını ve porselenlerini kullanarak ziyafet çekerler. yalnız başkanın eşi dolley madison ve köleleri paul jennings ile beraberce kaçırdıkları bağımsızlık bildirgesinin orijinal bir nüshası ile george washington'ın tablosunu ele geçiremezler.
beyaz saray'ın ateşe verilmesinden sonraki halini gösteren temsili resim
ertesi gün hazine bakanlığı, savaş bakanlığı da dahil olmak üzere birçok kamu binası daha yağmalanır ve yakılır. ancak yağma devam ederken aniden başlayan bir fırtına ile iki saat boyunca süren yağmur tüm yangınları söndürür ve ingilizler şehirden ayrılma zamanın geldiğine karar verirler: the tornado that saved washington.
washington, d.c.'nin yakılmasının ardından, baltimore ve maryland'e doğru ilerleyişini sürdüren general ross, harekat esnasında eylül 1814'te keskin nişancılar tarafından vurularak öldürülür. new york'u işgal etmeye çalışan britanya kuvvetleri lake champlain muharebesi'nde (11 eylül 1814) püskürtülür. devam eden bir dizi muharebenin ardından tıkanan savaş 24 aralık 1814 gent antlaşması ile sona erer, savaş öncesi sınırlara geri dönülür (bkz: status quo ante bellum).
çoğu siyasetçi ve tarihçiye göre washington, d.c.'nin işgali gereksiz ve öç almadan öteye geçmeyen bir harekat olmuştur. nitekim dönemin hükümeti "stratejik olmayan bir bataklıktaki birkaç binayı ele geçirmeyi, sanki paris'i ele geçirmiş gibi abarttığı" gerekçesiyle eleştirilmiştir.
yaklaşık 200 yıl sonra ise başkan trump, kanada başbakanı trudeau ile gümrük tarifeleri ile ilgili yaptığı gergin görüşmede 1812 savaşı'nı hatırlatarak "beyaz saray'ı yakan siz değil miydiniz?" diye çıkışacaktır. şahsen washington, d.c.'yi kanadalıların işgal ettiğini zannetmektedir...
faideli kaynaklar:
war of 1812 chronology
the capture and burning of washington, d.c.