Amerika Birleşik Devletleri, NATO'dan Ayrılabilir mi?
abd'nin nato'dan ayrılması şu an için spekülatif bir senaryo. burada bakmamız gereken ilk nokta bunun ne kadar devlet başkanının iki dudağının arasında olduğu.
abd anayasası uluslararası antlaşmaların nasıl feshedileceği konusunda doğrudan bir hüküm içermiyor ama nato'nun kurucu belgesi olan washington antlaşması'nın 13. maddesi şöyle diyor: taraflardan herhangi biri, antlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten 20 yıl sonra istediği zaman, bir yıl önceden haber vererek bu antlaşmayı feshedebilir.
nato özelinde zaten 20 yılı geçtiğimiz açık, 1969'da bu süre dolmuş. abd nato'dan çıkacaksa bu şöyle olur; önce abd, nato'dan ayrılmak istediğini resmi olarak duyurur. ayrılık süreci bir yıl boyunca işler. bir yıl sonra abd nato'dan resmen çıkmış olur.
peki başkanın yetkisi yeterli mi?
abd anayasası'na göre antlaşmaları senato 2/3 çoğunlukla onaylar. ancak dediğim gibi; antlaşmaları feshetme yetkisi hakkında net bir şey söylemez. bu yüzden başkan'ın tek başına bir antlaşmayı feshedip edemeyeceği abd hukukunda gri alandır.
emsal karar olarak 1979'a bakabiliriz. jimmy carter, tayvan'la olan savunma antlaşmasını feshetmek istediğinde dava açıldı (goldwater v. carter). yargıtay bunun bir siyasi mesele olduğuna hükmetti ve müdahale etmeyi reddetti. bu karar başkanların antlaşmaları feshedebileceğine dair dolaylı bir emsal olarak görülüyor.
ancak nato gibi kolektif savunma ittifaklarının feshi çok daha büyük sonuçlar doğuracağı için kongre'nin müdahale etmesi ihtimali de yüksek.
yine de nato'dan çıkma bildirimi sadece yürütme yetkisine dayanıyor. kongre bunu durdurmak istese bile yasal bir mekanizma olmadığı için uzun süren mahkeme süreçlerine girer. trump zaten 2018-2019 yıllarında nato'dan çıkmayı ciddi ciddi düşünmüştü ve danışmanları son anda onu durdurmuştu. lakin trump'ın şimdiki döneminde bu durdurma mekanizması işlemeyebilir.
böyle bir senaryoda; abd'de demokratlara yakın olan hukukçuların başkan'ın nato'dan çıkmak için kongre onayı alması gerektiğini savunarak olayı yokuşa sürüklemek istemesi mümkün. hatta 2019'da demokratlar tarafından sunulan nato support act, başkan'ın kongre onayı olmadan nato'dan çıkmasını yasaklamayı amaçlıyordu ama bu yasa geçmemişti.
şimdi gelelim işin "böyle bir senaryoda türkiye bundan nasıl etkilenir?" kısmına
türkiye için olumlu senaryo şu: türkiye bugün ordu büyüklüğü konusunda abd'den sonra 2. sırada geliyor. abd çıkınca türkiye'nin nato içindeki ağırlığı daha da artabilir ve bu sayede türkiye daha bağımsız bir dış politika yürütebilir. yani türkiye'nin rusya ile yakınlaşma veya ab ile yeni bir denge kurma konusunda manevra alanı genişler. yine abd'nin avrupa üzerindeki güvenlik şemsiyesinin kalkması ab ülkelerini kendi savunma yapısını güçlendirmeye zorlar. türkiye gibi yüksek askeri kapasiteye sahip bir ülke de; avrupa'nın savunmasında önemli bir partner haline geldiğinde; bu durum, ab'nin türkiye'yi dışlayan politikalarını gözden geçirmesine yol açabilir.
nihayetinde; olur da böyle bir senaryo gündeme ciddi ciddi gelirse; türkiye'nin yapması gereken kendisini ab ile pazarlık yapabilecek bir konuma getirmek olur. avrupa'nın enerji güvenliğinde de vazgeçilmez hale gelmek adına türkiye; esad'ın zamanında engellediği katar-türkiye doğal gaz hattı projesini de tekrar gündeme getirebilir.
elbette; abd'nin nato'dan çekilmesi rusya'nın daha agresif politikalar izleme riskine de gebe. bu işin bayağı endişe verici olan kısmı.
