Akademik Amacı Dışında, Sadece Eğlence İçin Yapılan Matematik: Recreational Mathematics

Aslında eğlenceli zeka soruları ve bilmecelerde sıkça karşılaştığımız olayın literatürdeki adı diyebiliriz bunun için. Biraz daha ayrıntılı inceleyelim bakalım.

iStock

nedir?

araştırma veya akademik amaçlı yahut da profesyonel uygulamalı kullanımı dışında, sadece eğlenme/keyif alma adına yapılan matematik.

mevzuyla ilgili maalesef hiç türkçe kaynak yok neredeyse. terimin kendisinin bir türkçe karşılığı dahi yok. “eğlence amaçlı matematik” şeklinde yapabileceğimiz kaba çeviri zihinlerde doğru algıyı oluşturmuyor bence. çünkü hem “eğlence amaçlı” tanımı hem de matematik tanımı oldukça genişliyor bu kavramın içinde.

recreational mathematics’in kapsamı içine her türlü matematiksel bulmaca, zeka soruları, akıl oyunları, mantık bilmeceleri dahil edilebilir.
youtube’da bununla ilgili sayısız video, bir dünya kaliteli kanal var. bu kanalları yazının sonunda paylaşacağım.

mathematical association of america, şu yorumu yapmış. çok beğendiğim için aynen alıntılıyorum:

"recreational mathematics is not easily defined because it is more than mathematics done as a diversion or playing games that involve mathematics. recreational mathematics is inspired by deep ideas that are hidden in puzzles, games, and other forms of play."

kabaca çevirisi şöyle:

"recreational mathematics’i kolayca tanımlamak mümkün değil, zira bu kavram kafa dağıtmak için yapılan matematikten veya matematik içeren oyunlar oynamaktan çok daha fazlasını ifade ediyor. recreational mathematics ilhamını; bulmacaların, oyunların ve diğer eğlence aktivitelerinin içindeki derin fikirlerden alıyor."

sosyal medyadaki popülaritesi

böyle ciddi ciddi tanımlar yapınca belki sıkıcı veya uzak bir konu gibi gözükmüş olabilir ama aslında burada, ekşi sözlük'te de adı konmadan epeyce içine girilen bir mevzu recreational mathematics.

tabii internette biraz suyu çıkmış vaziyette. ekşi sözlük'te “beyin yakan x sorusu” formatında onlarca başlık var. kimisi düzgün sorular kimisi de alabildiğine aptalca. ve maalesef bu aptalca olanlar çok daha kalabalık ve ilgi görmüş başlıklar. çünkü hem çözebilen çok, hem de kolay soruları çözemeyeni aşağılamak ve daha önce çözümü yazılmış sorunun defalarca ve defalarca başka benzetmeler veya yöntemlerle çözümünü yazmak, sözlük yazarları olarak çok sevdiğimiz bir aktivite.

sözlükteki poülaritesinden bahsederken şu en meşhur örneğinden bahsetmemek olmaz: monty hall problemi

yıllardır hem yurt dışında hem buralarda en çok hakkında konuşulan, üzerine yazılar yazılıp, videolar çekilen problemlerden biri. aslında aşırı basit bir yanıtı var fakat hayli counter-intiutive olduğu için problemi yeni duyup anlamayan bir insan sık sık ortaya çıkıyor. ve geçmişte yapılmış onlarca açıklamayı okumak yerine, “ben doğru cevabı anlamadım, *bence* cevabı böyle” diye bir şeyler yazıveriyor. araştırma yetisinden aynı derecede yoksun bir başka cingöz de gelip daha önce binlerce kez açıklanmış problemi tekrar açıklamaya girişiyor. “hayatta iki şey sonsuzdur. evren ve monty hall problemini binlerce kez açıklandığı halde tekrar açıklamaya çalışanlar. birinciden o kadar emin değilim.” demiştir einstein.

sözlük haricinden örnekler

100 mahkum problemi - link
uzaylılar ve şapkalar - link
ardışık pozitif tam sayıların toplamının -1/12 etmesi - link
1 km güneye 1 km batıya 1 km kuzeye gidir aynı yere dönmek - link
kurt, kuzu ve otu dereden geçirmek - link
kayıp 1 lira problemi - link
beklenmeyen idam paradoksu - link

popüler sanat eserlerinde denk gelebileceğiniz bazı örnekler

good will hunting:
10 nokta problemi - link

die hard with a vengeance:
damacana su problemi - link

harry potter and the philosopher’s stone:
felsefe taşının önündeki engellerden biri olan zehir hangi şişede sorusu - link

la habitación de fermat:
fermat'nın odasındaki problemler - link

keloğlan ve aykız:
prensesin taliplerine sorulan zehir hangi bardakta sorusu - link

bunlar problem ve bilmecelerdi.

bir de obje formundaki puzzle ve oyunlara bakabiliriz

burada ilk başta akla rubik küpü (rubik’s cube) geliyor tabii ki. klasik 3x3x3lük versiyonun haricinde 2’den 17’ye kadar olan küp versiyonları ve ayrıca küp harici başka cisimler formunda versiyonları mevcut. - link

tangram adlı uzak doğu kökenli geometri bazlı oyun da yine sevdiğim örneklerden biri.

bir de mekanik puzzlelar var. biraz matematikten uzaklaşıyoruz bu kategoride ama bu yazıyı okuyan kişilerin ilgisini çekeceğini düşünüyorum. bu alanda youtube’da mr.puzzle adında çok çok başarılı bir kanal var. orayı takip etmenizi öneririm.