30 Yıl Süren İngiliz İç Savaşı'nın Game of Thrones'u Aratmayan Entrika Dolu Hikayesi
ingiltere iç savaşına gelmeden önce önemli birkaç tarihsel olaydan bahsetmek istiyorum. (bu yazıda kullandığım tek kaynak kings and generals youtube kanalıdır, harika bir kanaldır şiddetle tavsiye ederim)
• ingiltere kralı edward the confessor ocak 1066 yılında varissiz şekilde öldüğünde, normandiya dükü william ingiltere tahtında hak iddia eder. ocak 1066 yılında harold godwinson ingiltere kralı olur ve eylül 1066’da stamford bridge savaşında norveçli vikingleri mağlup eder. aynı anda william ordusuyla ingiltere’ye çıkarma yapar. 14 ekim’de hastings savaşı'nda ezici bir galibiyet elde ederek harold’u öldürür ve 25 aralık’ta kendini ingiltere kralı olarak ilan eder. 1087 yılında ölene kadar birçok isyanı bastırır ve ingiltere’nin tamamını tek bir çatı altında toplamayı başarır.
• william’ın torunu mathilda, geoffrey plantagenet ile evlenerek anjou, maine’ı kapsayan alanı ingiltere’nin topraklarına katar. oğulları 2. henry, eleanor ile evlendiğinde fransa topraklarının yarısından çoğu ingiltere’nin hükümdarlığı altına girer. yaklaşık 100 yıl içinde meydana gelen savaşlarda, 2. philip önderliğinde fransa ingiltere’ye karşı zaferler kazanır ve 1259 yılında paris antlaşması ile fransa topraklarını geri kazanır. bütün bu gelişmeler 1337 yılında yüzyıl savaşlarının (1337-1453) başlamasına sebep olur.
• 1420 yılına kadar meydana gelen savaşlarda iki taraf da belirgin bir zafer kazanamazlar. ingiltere kralı 5. henry 1415 yılında fransa’ya çıkarma yaparak önemli kazanımlar elde eder. yaklaşık 10 yıl içinde, kendinden önceki bütün ingiltere krallarından daha fazla fransa toprağı fetheder ve 1420 yılında troyes antlaşması imzalanır. bu antlaşmaya göre henry ile fransız prenses catherine evlenir ve onların soyundan gelenlerin hem ingiltere’yi hem fransa’yı yöneteceği kararlaştırılır. 1422 yılında 5. henry ölür ve bir yaşını daha doldurmamış oğlu 6. henry tahta geçer. fransızlar jeanne d’arc ve 7. charles önderliğinde bir araya gelir. 1453 yılının sonunda ingiltere’nin calais haricinde fransa’da toprağı kalmamıştır.
• yüzyıl savaşlarının sonucunda, ingiltere’de monarşinin prestiji tarihi boyunca en düşük seviyesine gelmişti. ingiltere fakirleşmişti, fransa’daki topraklarını kaybeden asiller ise mutsuzdu. ayrıca geçen yüzyılda ingiltere’de oluşturulan dükalıklar çok güçlü ve bağımsız hale gelmişti. hatta çoğu dükün maiyetindekiler, kralınkinden daha kalabalıktı.
• ingiltere’nin 3. edward tarafından beş dükalığa bölünmesi, kralın gücünü azaltmıştı. plantagenet saltanatında, 3. edward’ın torunları bu dükalıkları yönetiyordu. bu dönemde askerlerin sadakatı kraldan ziyade bağlı olduğu lordlara yönelikti. bu durumu asiller; kraldan mevki, toprak ve para kapmak için kullanıyorlardı. bu lordlar ve onların varisleri güllerin savaşında önemli bir role sahiplerdi.
• güllerin savaşı 1455 yılında yorklu richard önderliğindeki birliklerle (hanedan arması olarak beyaz gül), ingiltere kralı 6. henry ve eşi margaret önderliğindeki birlikler arasında (hanedan arması olarak kırmızı gül, lancasterian) başladı. 1455 yılında gerçekleşen savaşta yorklular galip geldi ve kral esir alındı. richard, parlamentonun koruyucusu olarak atanırken, kralın londra’ya dönmesine izin verdi. bu esnada kraliçe margaret, oğlu edward’ı doğurdu ve lancasterian tarafının lideri oldu. 6. henry iki tarafı uzlaşmaya zorlasa da başarısız oldu. 1459 yılında iki taraf yine çarpıştı, bu sefer kaybeden taraf york tarafıydı. 1 yıl sonrasında toparlanan york tarafı, kralın ordusunu hezimete uğrattı. 1460 yılında uyum yasası kabul edildi, buna göre 6. henry ölene kadar kral kalacaktı ancak ölümünden sonra yorklu richard tahta geçecekti. kraliçe margaret, oğlunun veraseti için savaşmaya kararlıydı ve kuzeyde askeri güç topluyordu. richard bunu önlemek için kuzeye yöneldi ancak wakefield savaşında mağlup olup öldürüldü. 1461 yılının başında richard’ın oğlu yorklu edward, york tarafının lideri oldu. aynı yıl kendini 4. edward olarak ingiltere kralı ilan etti. aynı yıl towton savaşında 4. edward, lancaster güçlerini büyük bir hezimete uğrattı; kraliçe ile 6. henry iskoçya’ya kaçmak zorunda kaldı. böylelikle güller savaşı’nın ilk kısmı sonlanmış oldu.
• güller savaşı’nın ikinci kısmı ise ihanetler ve taraf değiştirmelerle şekillenecekti. kral 4. edward iskoçların ilk aşamada lancasterları desteklediğinin farkındaydı. 1463 yılında iskoçlarla antlaşma yapmak için diplomatlarını yolladı. iskoçlar antlaşmayı kabul etti. antlaşmanın gerçekleşmesini önlemek için kraliçe margaret’ın teşviğiyle lancasterlı asiller kuzeyde isyan başlattılar. yapılan çarpışmada tüm asiler öldürüldü. iskoçlarla yapılan antlaşma yürürlüğe girdi, kraliçe margaret ve prens edward fransa’ya kaçtı. bu esnada kral edward’a sadık ve birçok savaşta ordusuna önderlik eden richard warwick iyice güçlendi. richard warwick, fransa kralı’nın kızı anne ile kral edward’ı evlendirmeye çalıştı ancak edward’ın elizabeth woodville ile gizlice evlendiği ortaya çıktı. ancak elizabeth düşük soylu bir aileden geliyordu. bunun haricinde, kral edward, burgundy dükü charles ile gizli bir müttefikliğe de girişmişti. bu durum, warwick’in fransa kralıyla olan pazarlığını reddederek, warwick’in utandırılması anlamına geliyordu. sonuç olarak warwick 1467 yılında krala karşı komplo kurmaya başladı ve lancasterların tarafına geçti. 1469 yılında kuzeyde çıkan bir isyanı bastırmak üzere edward harekete geçti. birkaç gün içinde warwick londra’ya girdi. edward, londra’ya dönüş yolunda warwick’in askerleri tarafından esir alındı. ancak warwick’in kral adına hükmetme ya da kralı tahttan indirme girişimi başarısızlıkla sonuçlandı çünkü edward asiller arasında hala büyük bir güce sahipti. bu esnada çıkan birçok isyan sonucunda warwick, edward’ı serbest bırakmak ve kendisi de fransa’ya kaçmak zorunda kaldı. 1470 yılında warwick ingiltere’ye geri döndü ve kardeşiyle güçlerini birleştirdi. sayıca güçsüz kalan edward, ingiltere’den kaçarak burgundy’e sığınmak zorunda kaldı. ekim ayında warwick londra’ya girdi ve 6. henry’i tekrar tahta oturttu. edward 1471 yılında york’a dönerek güç kazandı ve londra’ya doğru harekete geçti. edward, kraliçe elizabeth’in destek birlikleriyle warwick’in ordusu birleşmeden warwick’in ordusuna barnet’ta saldırdı. bu savaşta ezici bir üstünlük sağlayan edward, warwick’i öldürdü. aynı şekilde kraliçe elizabeth ile müttefiki olan jasper tudor birleşmeden tewkesbury’de elizabeth’in ordusuna saldırdı. edward yine büyük bir zafer kazanarak lancaster ordusunu imha etti. prens edward öldürüldü, kraliçe margaret ise esir alındı.
• ingiliz kralı 4. edward savaştaki azmini ve taktiksel sezgisini towton, barnet ve tewkesbury savaşlarını kazanarak kanıtlamıştı. yine de, york hanedanlığının yerli ve yabancı birçok rakibi varlığını sürdürmeye devam ediyordu. kral edward, lancasterların müttefiklerinin, özellikle de jasper tudor’un galler ve kuzey ingiltere’de hala aktif olduğunun farkındaydı. bu yüzden, müttefiklerin güçlerini birleştirmemesi için birliklerini coventry’e kaydırdı. bu esnada lancester tarafında olan thomas ordusuyla birlikte kent şehrine çıkarma yaptı. 14 mayıs 1471 yılında 15 bin kişilik ordusuyla londra’ya saldırdı. 4. edward’ın yokluğunda londralılar şehirlerini thomas’a karşı korudular ve thomas’ın saldırılarını geri püskürttüler. bir hafta içinde 4. edward, londra’ya döndü ve tutsak olarak tuttuğu 6. henry’i idam etti. bunun üzerine güneye kaçan thomas ve kuzeydeki lancaster birlikleri teslim oldu. 6. henry’nin idamıyla birlikte lancaster hanedanlığı yok olmuştu. 4. edward’a meydan okuyacak yalnızca 14 yaşındaki henry tudor kalmıştı ve kendisinin ingiltere tahtındaki hak iddiası zayıftı. bu olaylar üzerine henry tudor, fransa’ya kaçmak üzere galler’den ayrıldı.
• 1471-1483 yılları arasında ingiltere’de göreceli olarak barış hakim oldu. henüz 40 yaşındayken 4. edward 1483 yılında hastalığa yakalanarak öldü. 12 yaşındaki oğlu 5. edward kral ve richard gloucester kral vekili oldu. richard gloucester, 5. edward ve kardeşlerini tutuklayıp londra kulesine hapsetti. birkaç ay sonra 4. edward’ın tüm çocukları gayrimeşru ilan edildi. richard gloucester, kendini 3. richard olarak kral ilan ettirdi. tahtın bu şekilde ele geçirilişi, ingiltere’deki politik durumu bir kez daha canlandırdı. 1483 sonbaharında batı ve güney ingiltere’de çıkan isyanlar sonucunda henry tudor tekrar ingiltere’ye yelken açtı ancak fırtına sebebiyle karaya çıkamadı; bu esnada da 3. richard isyancıları mağlup etti. sonuç olarak henry, britanny’e (fransa'nın kuzey batısı) dönmek zorunda kaldı. 1484 yılında henry, 4. edward’ın kızı elizabeth ile iki hanedanı birleştirmek için evleneceğini ilan etti. henry, fransa kralından askeri ve ekonomik açıdan büyük destek aldı. henry 7 ağustos 1485 yılında galler’e çıkarma yapıp, galler’deki birçok yerel lordu da kendi safına kattı. bosworth’da 3. richard ile henry karşılaştı, bu savaş ile her şey netlik kazanacaktı. 3. richard’ın savaşta öldürülmesiyle ordusu savaş alanından kaçtı. birkaç ay sonra henry tudor, 7. henry olarak tahta geçti. birkaç isyanı bastırmak zorunda kalsa da güllerin savaşı sona ermişti.
Avrupa'ya Laikliğin Çok Kanlı Bir Şekilde Geldiğini Gösteren Olay: 30 Yıl Savaşları
